“Co należy wiedzieć o starczowzroczności ?” – Profesor Andrzej Grzybowski

Gdy Fundacja Wspierania Rozwoju Okulistyki „OKULISTYKA 21” planowała organizację pierwszego sympozjum naukowego dotyczącego presbiopii, które odbyło się w Poznaniu w listopadzie 2017 roku, powstał pomysł, aby zaprosić przed kamerę mieszkańców Poznania i zapytać ich o starczowzroczność. Zapytaliśmy czym jest presbiopia oraz jakie metody jej korekcji znają nasi rozmówcy – uznając, że przecież zjawisko musi być im znane, gdyż jest wszechobecne w każdym społeczeństwie na całym świecie oraz utrudnia nam i naszym bliskim najprostsze czynności każdego dnia. Nie mogliśmy się bardziej pomylić. Starczowzroczność była mylona z innymi wadami wzroku, a najczęściej wymienianą metodą korekcji był zakup gotowych okularów „do czytania” w aptece. Na pytanie dotyczące dostępnych metod korekcji starczowzroczności, zapytany lekarz stażysta odpowiedział niepewnie: „Wydaje mi się że… okulary korekcyjne?”. Po doświadczeniach sondy ulicznej, byliśmy utwierdzeni w przekonaniu, że edukacja pacjentów oraz lekarzy w Polsce jest potrzebna i musimy zakasać rękawy, żeby przekazać im wszystko co wiemy na temat starczowzroczności.

Globalny problem

W 2012 roku na presbiopię cierpiało około 1,7 miliarda osób na świecie. Szacuje się, że w 2020 roku będzie to aż 2,1 miliarda osób. Te statystyki nie pozostawiają złudzeń, presbiopia jest dla nas wyzwaniem przyszłości. No dobrze, ale czym jest presbiopia?

Starczowzroczność nazywana także presbiopią to pogorszenie wzroku na skutek zesztywnienia soczewki i pogarszającej się zdolności akomodacji oka. Mówiąc obrazowo, wyobraźmy sobie, że ściskamy w dłoni gumową piłeczkę. Kiedy jest nowa, a dłoń młoda i silna, nie mamy z tą czynnością najmniejszego problemu, jednak z czasem osłabione wiekiem mięśnie dłoni nie są w stanie ścisnąć jej równie mocno jak kiedyś. Z kolei materiał, z którego wykonana jest piłeczka, również ze starości, coraz trudniej się odkształca. Tak więc presbiopia jest wynikiem naturalnego procesu starzenia się organizmu. Najczęściej dotyka osoby po 40 roku życia, zarówno z krótkowzrocznością, nadwzrocznością jak i osób które w przeszłości nie miały problemów ze wzrokiem. Pierwszy etap starzenia soczewki zachodzi skokowo, a utrata możliwości akomodacji duża. Z biegiem czasu wada pogłębia się wolniej. Co dwa-trzy lata zakres akomodacji zmniejsza się o ćwierć czy pół dioptrii, co oznacza że wyraźne widzenie  przedmiotów jest możliwe tylko z co raz większej odległości.

Objawy starczowzroczności

Pierwszymi objawami presbiopii mogą być np. odsuwanie tekstu, tak by był czytelny, ból głowy i zmęczenie oczu. Zauważymy u siebie problemy z ostrością wzroku podczas wykonywania takich czynności jak pisanie smsów czy czytanie gazety. Czasami presbiopii towarzyszy diplopia – podwójne widzenie przedmiotów, w tym wypadku spowodowane niesprawnością mięśni zewnętrznych gałki ocznej. Czynności wcześniej dla nas intuicyjne i oczywiste, nagle zaczynają być kłopotliwe. Wyobraźmy sobie pracę księgowego lub lepiej – nauczyciela sprawdzającego dziennik obecności, dla którego pewnego dnia jego własne ręce zaczynają być „za krótkie”! Kiedy jesteśmy już w średnim wieku i zauważymy u siebie takie objawy, to znak że powinniśmy udać się na konsultację do okulisty lub optometrysty.

Istotny wpływ na pojawienie się starczowzroczności ma regularna i długotrwała praca przed monitorem. Może ją też przyspieszyć zażywanie antydepresantów i leków przeciwhistaminowych. Badania pokazują, że presbiopia rozwija się także szybciej u osób chorych na cukrzycę, zwłaszcza gdy jest źle kontrolowana.

Metody korekcji

Istnieje wiele metod korekcji starczowzroczności – te pierwsze to okulary progresywne oraz soczewki kontaktowe wieloogniskowe. Są to dwie najpopularniejsze metody korekcji. Istnieje także możliwość poddania się chirurgicznym zabiegom na rogówce i soczewce oka. Bardzo ważną kwestią jest, aby rozpoznając u siebie objawy presbiopii udać się do okulisty lub optometrysty, którzy pomogą nam wybrać odpowiednią dla nas metodę korekcji. 

Presbiopii można pozbyć się także chirurgicznie przy okazji operacji zaćmy. Dotykającą głównie osoby w starszym wieku zaćmę, czyli zmętnienie soczewki, usuwa się metodą fakoemulsyfikacji, polegającą na rozbijaniu zmętniałej soczewki ultradźwiękami. Rozbitą soczewkę usuwa się i zastępuje sztucznym implantem. Pacjentowi wszczepiany jest jeden z dwóch rodzajów soczewek: jedno- lub wieloogniskowe. Soczewki jednoogniskowe, poza usunięciem zaćmy, zapewniają dobrą jakość widzenia do dali, do bliży konieczne jest wtedy noszenie okularów korekcyjnych. Zaawansowane technologicznie soczewki anty-presbiopijne poprawiają widzenie w całym spektrum, czyli dali, bliży i odległościach pośrednich, w tym na przykład pracy przy komputerze. Zwykle umożliwiają one bardzo dobre widzenie do dali, lecz widzenie z bliska jedynie dostateczne, umożliwiające wykonywanie podstawowych czynności, takich jak odbieranie telefonu czy sprawdzenie ceny w sklepie. Dłuższe czytanie może wtedy wymagać korzystania z okularów. W przypadku współistnienia wad wzroku ze starczowzrocznością możliwe jest wykorzystanie laserowej korekcji rogówki.

Coraz więcej osób na świecie decyduje się również na operację wymiany własnej przejrzystej soczewki na sztuczną soczewkę wieloogniskową w celach refrakcyjnych (korygowanie wysokiej krótkowzroczności), antypresbiopijnych lub obu naraz. Ze względu na coraz większa dokładność i coraz mniejsze powikłania chirurgii soczewki, tego typu operacje stają się coraz bardziej interesującą alternatywą dla innych opcji. Co ciekawe, operacja ta została wymyślona przez Polaka, Wincentego Fukałę w latach 80-tych 19-tego wieku i znana jest jako “operacja Fukały”. Oczywiście w jego czasach nie było jeszcze soczewek wewnątrzgałkowych i wtedy zabieg ten miał charakter refrakcyjny.

Istnieją również dwie główne koncepcje farmakologicznej korekcji presbiopii. Pierwsza polega na zmniejszeniu średnicy źrenicy i stworzeniu optycznych warunków do lepszego widzenia. Poprawa widzenia jest czasowa, częściowa i związana z pewnymi działaniami ubocznymi, w tym bólem głowy i gorszym widzeniem o zmierzchu. Druga metoda polega na stosowaniu środków farmakologicznych, które czynią soczewkę bardziej elastyczną i podatną na odkształcenia. Do tej grupy należy EV06. Krople do oczu EV06 są jeszcze w fazie testów klinicznych, ale wstępne wyniki badań są dość pomyślne, zwłaszcza w przypadku lekkiej i średniej presbiopii. Co ważne, jest nieinwazyjna i dotychczas nie stwierdzono żadnych poważniejszych efektów ubocznych.

Podsumowując, obecnie ze starczowzrocznością możemy poradzić sobie na wiele sposobów.  Nieinwazyjnie – poprzez dobór i zakup odpowiednich okularów progresywnych lub odpowiednich soczewek kontaktowych multifokalnych lub inwazyjnie – przy okazji operacji zaćmy wszczepiając soczewkę wieloogniskową lub przy okazji korekcji wad wzroku metodami laserowymi.

Polski Klub Presbiopia 21

Potrzeba edukacji jest ogromna. Świat nowych technologii jest dobrodziejstwem ale także wyzwaniem dla wszystkich lekarzy dbających o wzrok swoich pacjentów. W kwietniu 2017 roku w Poznaniu powstała nowa inicjatywa – Polski Klub Presbiopia 21. Klub, którego przewodniczącym jest Prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski, podjął szereg inicjatyw mających na celu rozwijanie wiedzy i świadomości lekarzy oraz ich pacjentów. 12 września 2020 r. odbędzie się konferencja naukowa Presbiopia 2020 – jest to już czwarta edycja. Podczas której czołowi polscy specjaliści w dziedzinie okulistyki dzielić się będą swoją wiedzą na temat presbiopii.

Polski Klub Presbiopia 21 stworzył także pierwszą w Polsce platformę edukacyjną dotyczącą presbiopii, dedykowaną pacjentom oraz lekarzom. Na stronie www.prezbiopia.pl pacjenci mogą znaleźć m.in. informacje o wszystkich możliwościach korekcji presbiopii. Platforma jest również miejscem dyskusji, wymiany wiedzy i doświadczeń użytkowników.

W najbliższym czasie z inicjatywy Polskiego Klubu Presbiopia 21 przy wsparciu polskich ekspertów opracowane zostaną standardy korekcji presbiopii dla każdej z czterech stosowanych obecnie metod, tj. okularów progresywnych, soczewek kontaktowych, chirurgii refrakcyjnej rogówki oraz chirurgii wewnątrzgałkowej. Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani śledzeniem i wspieraniem działań Klubu zapraszamy do obserwowania profilu na Facebooku – Presbiopia 21.

Prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski – Kierownik Katedry Okulistyki na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim oraz Prezes Fundacji Wspierania Rozwoju Okulistyki “OKULISTYKA 21” (http://okulistyka21.pl/). Przewodniczący Polskiego Komitetu Naukowego Polskiego Klubu Presbiopia 21. Laureat prestiżowych krajowych i zagranicznych nagród naukowych. W 2017 roku w uznaniu dotychczasowej działalności naukowej otrzymał wyróżnienie Achievement Award od Amerykańskiej Akademii Okulistycznej (American Academy of Ophthalmology). Członek wielu towarzystw naukowych, w tym Europejskiego Towarzystwa Badań Narządu Wzroku (EVER), Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Zaćmy i Chirurgii Refrakcyjnej (ESCRS), Europejskiej Akademii Okulistycznej, Amerykańskiej Akademii Okulistycznej (AAO), członek zarządu Europejskiego Towarzystwa Retinologicznego (Euretina). Autor ponad 350 artykułów naukowych w recenzowanych międzynarodowych czasopismach naukowych. Współautor książki pt. “OCT in Central Nervous System Diseases. The Eye as a Window to the Brain” (2016) oraz “Endophthalmitis in Clinical Practice“ (2017).