Soczewki wewnątrzgałkowe

Współczesna technika leczenia zaćmy

Współczesny zabieg chirurgiczny usunięcia zaćmy polega na zastąpieniu zmętniałej soczewki własnej sztuczną soczewką wewnątrzgałkową (ang.: intraocular lens – IOL). Soczewki wewnątrzgałkowe stanowią wysoce zaawansowaną technologię – zarówno pod względem mocy korekcyjnej, jak i jakości zapewnianego przez nie widzenia. Obecnie dostępnych jest wiele różnych typów soczewek wewnątrzgałkowych umożliwiających prawidłowe widzenie na jednym, dwóch lub wszystkich trzech zakresach odległości:

• Bliży: około 40 cm (czytanie)
• Odległości pośredniej: około 80 cm (praca przy komputerze)
• Dali: odległości powyżej 100 cm (orientacja przestrzenna)

Soczewki wewnątrzgałkowe mogą symulować właściwości refrakcyjne naturalnej soczewki. Nie mają jednak zdolności akomodacji. Istnieją obecnie bardzo zaawansowane badania nad wprowadzeniem soczewek akomodacyjnych, które zmieniają kształt, a przez to również moc ogniskowania wraz z ruchem mięśnia rzęskowego. Obecnie dostępne są zaawansowane soczewki wewnątrzgałkowe spełniające indywidualne wymagania pacjentów. Zależnie od projektu, takie soczewki mogą zapewniać dodatkowe korzyści, takie jak lepszy kontrast widzenia.

Soczewki wewnątrzgałkowe są zwykle wykonane z miękkiego, syntetycznego i wykazującego zgodność biologiczną materiału. Typowa IOL ma średnicę od 11 do 13 mm. Grubość soczewki może być różna, zależnie od jej mocy refrakcyjnej. Moc korekcyjna soczewki jest wyliczana indywidualnie i może być różna dla każdego oka. IOL jest przeźroczysta i nie jest ani widoczna, ani wyczuwalna w oku.

Różne typy soczewek wewnątrzgałkowych

Obecnie dostępne są różne typy soczewek wewnątrzgałkowych. Ogólnie, rozróżnia się standardowe i zaawansowane soczewki wewnątrzgałkowe. Te drugie określa się także soczewkami klasy premium.

Standardowe soczewki wewnątrzgałkowe są najczęściej stosowanymi soczewkami w leczeniu zaćmy. Mają one jeden punkt ogniskowania i mogą poprawiać widzenie dali lub bliży. Soczewki te określa się mianem soczewek jednoogniskowych (monofokalnych). Aby dobrze widzieć na inne odległości, pacjent musi w dalszym ciągu stosować okulary.

Zaawansowane IOL to soczewki zapewniające dodatkowe korzyści, poza usunięciem zaćmy. Dają one możliwość mniejszego uzależnienia od okularów przy wykonywaniu różnych czynności. Do zaawansowanych IOL należą tzw. soczewki wieloogniskowe, soczewki EDoF (zwiększona głębia ostrości – ang. Extended Depth of Focus) oraz soczewki z dodatkowymi funkcjami, np. soczewki asferyczne lub toryczne do korekcji astygmatyzmu.

Wieloogniskowe soczewki wewnątrzgałkowe mają dwa, trzy lub więcej punktów  ogniskowania i przywracają ostre widzenie na więcej niż jedną odległość, dając pacjentowi możliwość uniezależnienia się od okularów. Do soczewek wieloogniskowych należą dwuogniskowe i trójogniskowe IOL, przy czym te ostatnie są wynikiem zastosowania najbardziej zaawansowanej technologii. Trójogniskowe IOL zapewniają najwyższy poziom niezależności od okularów, umożliwiając pacjentom ostre widzenie na wszystkie odległości, bez konieczności zakładania szkieł. Jednak wszystkie obecnie dostępne soczewki wieloogniskowe związane mogą być z wystąpieniem u niektórych osób objawów fotooptycznych.

Soczewki wewnątrzgałkowe EDoF także zapewniają wysoki poziom niezależności od okularów, jednocześnie powodując mniej niepożądanych skutków ubocznych, szczególnie w zakresie widzenia w nocy, w porównaniu z soczewkami wieloogniskowymi.

Dodatkowe funkcje zaawansowanych IOL, takie jak funkcja asferyczna lub cylindryczna, umożliwiają korekcję występujących wcześniej zaburzeń wzroku, np. astygmatyzmu, a także niektórych zakłóceń powodowanych przez objawy fotooptyczne. Dzięki specjalnemu projektowi części optycznej, soczewki te mogą zwiększać wrażliwość na kontrast i podnosić ogólną jakość obrazu.

Zaawansowane IOL umożliwiają pacjentom zmniejszenie ich uzależnienia od okularów i stanowią dobrą opcję dla pacjentów prowadzących aktywny tryb życia, a także dla osób oczekujących mniejszego skrępowania koniecznością stosowania okularów.

Implantacja soczewek klasy premium nie jest w Polsce refundowana przez NFZ. Ponadto polskie prawo nie zezwala na dopłaty do leczenia, czyli np. dokupienie soczewki przy okazji bezpłatnej operacji zaćmy. Ta sytuacja jest bardzo niekorzystna dla pacjentów i utrudnia im korzystania z najnowszych zdobyczy technologicznych.

Charakterystyka soczewek wieloogniskowych: IOL trójogniskowe

Dobre widzenia na wszystkie odległości

Soczewki trójogniskowe są najbardziej zaawansowanymi soczewkami wewnątrzgałkowymi (IOL) spośród obecnie dostępnych. Zapewniają dobre i jednoczesne widzenie bliży, dali i odległości pośrednich. Ich zadaniem jest zapewnienie wysokiego stopnia niezależności od okularów pacjentom prowadzącym aktywny tryb życia i pragnącym radzić sobie bez nich.

Jak działają soczewki trójogniskowe?

Soczewki trójogniskowe załamują światło odbite od obiektów znajdujących się w bliskiej, średniej i dalekiej odległości od oka oraz ogniskują je w jednym punkcie na siatkówce. Umożliwia to zogniskowanie ostrości jednocześnie na różnych odległościach, zapewniając ostre widzenie bliży, dali i odległości pośredniej przy zastosowaniu pojedynczej soczewki. Te nowoczesne soczewki wewnątrzgałkowe zmniejszają lub całkowicie eliminują konieczność stosowania okularów lub soczewek kontaktowych. Podobnie jak w przypadku doboru okularów, soczewka wewnątrzgałkowa jest dostosowywana do indywidualnych potrzeb pacjenta, zapewniając mu możliwie jak najlepszą ostrość widzenia.

Soczewki trójogniskowe w codziennym życiu

W przeciwieństwie do soczewek jednoogniskowych i dwuogniskowych, soczewki trójogniskowe zapewniają także wygodę ostrego widzenia na odległość pośrednią, co ma duże znaczenie dla wykonywania różnorodnych codziennych czynności, takich jak praca przy komputerze.

Dzięki soczewkom trójogniskowym można wykonywać szereg codziennych czynności bez konieczności zakładania okularów. Do czynności takich mogą należeć:

• czytanie
• gotowanie, sprzątanie, prasowanie
• praca przy komputerze
• robienie zakupów
• oglądanie telewizji
• prowadzenie pojazdu
• praca w ogródku
• uprawianie sportów i wykonywanie ćwiczeń

Zalety soczewek trójogniskowych

Najistotniejszą zaletą trójogniskowych soczewek wewnątrzgałkowych jest możliwość ostrego widzenia na wszystkie odległości, bez konieczności stosowania okularów.

W rezultacie, wykonując codzienne czynności pacjent może w ogóle nie potrzebować okularów.

Trójogniskowe IOL umożliwiają leczenie wcześniej występujących zaburzeń wzroku, takich jak krótkowzroczność lub dalekowzroczność. Przy zastosowaniu torycznej soczewki trójogniskowej możliwa jest także korekta astygmatyzmu.

Trójogniskowe soczewki wewnątrzgałkowe są także skutecznym rozwiązaniem w leczeniu zmian widzenia związanych z wiekiem, takich jak starczowzroczność, dotykająca niemal wszystkich ludzi w wieku powyżej 40 lat. Poddając się leczeniu zaćmy z zastosowaniem trójogniskowej IOL pacjent może jednocześnie uzyskać korekcję prezbiopii.

Idealnymi kandydatami do leczenia z zastosowaniem soczewek trójogniskowych są pacjenci, którzy chcieliby pozbyć się konieczności noszenia okularów lub soczewek kontaktowych oraz są w stanie zaakceptować okresowe lub rzadkie niedoskonałości optyczne, które mogą się pojawiać podczas ich stosowania oraz rozumieją, że do dłuższego czytania nadal mogą potrzebować okularów (to jednak zależeć będzie od indywidualnych preferencji pacjenta).

Co pacjent powinien wiedzieć?

Podobnie jak w przypadku każdej innowacji, także w tym przypadku są rzeczy, które należy wziąć pod uwagę, dokonując wyboru soczewki trójogniskowej.

W razie występowania niektórych chorób oczu, takich jak jaskra, retinopatia cukrzycowa, cukrzycowy obrzęk plamki, lub zwyrodnienie plamki związane z wiekiem, pacjent może nie spełniać wymagań dla zastosowania soczewek dwuogniskowych lub trójogniskowych. Choroby te, nawet na wczesnym etapie rozwoju, mogą wykluczać zgodność z soczewkami wewnątrzgałkowymi klasy premium. Uważa się, że choroby te mogą ograniczać korzyści wynikające ze stosowania w/w soczewek lub w niektórych przypadkach (nie zostało to jednak przekonująco udowodnione) pogarszać widzenie w stosunku do soczewek jednoogniskowych. Dlatego w przypadku występowania jednej z w/w chorób, pacjent powinien omówić ze swoim okulistą korzyści oraz ew. zagrożenia związane z implantacją soczewek wieloogniskowych.

Objawy fotooptyczne

Jednym z działań ubocznych związanych z wieloogniskowymi IOL jest wyższy stopień występowania zakłóceń widzenia i objawów fotooptycznych (dysfotopsja), powodowanych przez soczewkę ogniskującą światło odbite od przedmiotów znajdujących się w różnorodnych odległościach. Objawami takimi są:

• Olśnienie (ang.: glare) w określonych sytuacjach słabego oświetlenia
• Pierścienie (ang.: halo) wokół źródeł światła w nocy 

Większość osób posiadających soczewki wieloogniskowe określa te zjawiska jako jedynie umiarkowanie uciążliwe i z czasem przyzwyczaja się do nich. Jednakże, istnieje także wąska grupa pacjentów, którzy nie mogą dostosować się do tego typu soczewek, lub są szczególnie podatni na występujące działania uboczne.

Obniżona wrażliwość na kontrast

Inną konsekwencją wieloogniskowości może być nieco obniżona jakość obrazu. Wynika to z rozszczepiania przez soczewkę światła padającego na siatkówkę, pochodzącego od obiektów znajdujących się w różnej odległości. Tak więc, konieczne jest uwzględnienie niewielkiego pogorszenia jakości obrazu przy zyskaniu wieloogniskowości.

Na czym polega operacja zaćmy ?

Chirurgiczne usunięcie zaćmy od wielu lat stanowi bezpieczną i skuteczną metodę leczenia. Jako najczęściej wykonywany zabieg chirurgiczny na świecie, jest leczeniem rutynowym, zwykle przeprowadzanym w warunkach ambulatoryjnych. Zabieg trwa 15 do 30 minut. Przeprowadza się go jednorazowo na jednym oku. Drugie oko poddaje się zabiegowi zwykle w kilka dni lub tygodni później lub jednoczasowo (w tym samym dniu). Operacja jednoczasowa, choć musi być przeprowadzona wg specjalnych zasad, ma swoje szczególne zalety w przypadku soczewek wieloogniskowych – rehabilitacja wzrokowa pacjenta jest szybsza.

Przedstawiamy przewodnik krok po kroku opisujący wszystko, co dzieje się przed i podczas zabiegu: od przygotowania w domu, do opuszczenia sali zabiegowej.

Przygotowania w dniu zabiegu

Jest kilka rzeczy, o których należy pamiętać w dniu zabiegu:

• Nie należy stosować żadnych balsamów, makijażu, płynu po goleniu ani perfum.
• Ubrać się w zwykłą i zapewniającą swobodę odzież.
• Zjeść lekki posiłek nie później niż na pięć godzin przed planowanym rozpoczęciem zabiegu, i zapewnić dobre nawodnienie, dzięki czemu krążenie krwi podczas zabiegu będzie stabilne.
• Zorganizować sobie transport do domu po zabiegu.

Zabieg zwykle nie wymaga stosowania szwów, co sprzyja szybszemu powrotowi do zdrowia. Po krótkiej obserwacji pacjent zostanie wypisany do domu.

Etapy chirurgicznego leczenia zaćmy – czego należy się spodziewać podczas zabiegu ?

1. Pomiary

Po pierwsze, na kilka dni lub tygodni przed zabiegiem, oko jest precyzyjnie mierzone, aby obliczyć prawidłową moc optyczną, jaką będzie musiała mieć soczewka wewnątrzgałkowa. Badania te są nieinwazyjne i zwykle nie wymagają rozszerzania źrenicy (chyba że badanie związane będzie z badaniem dna oka).

2. Znieczulenie

Bezpośrednio przed zabiegiem pacjent otrzyma środek znieczulający w kroplach lub w rzadkich przypadkach zastrzyk. Jego celem jest znieczulenie oka i zapewnienie bezbolesnego przebiegu zabiegu chirurgicznego. Aby nie dopuścić do mrugania podczas zabiegu, założone zostanie urządzenie podtrzymujące powiekę. Następnie, powieki i skóra wokół oczu oraz worek spojówkowy zostaną zdezynfekowane przy pomocy roztworu jodku powidonu. Dlatego jeżeli ktoś jest uczulony na jod powinien do zgłosić lekarzowi podczas kwalifikacji do operacji by można było przygotować inny rodzaj antysepktyki.

3. Nacięcie rogówki

Chirurg wykona małe nacięcie rogówki, o długości około 2-3 mm. Przez nie zostanie usunięta zaćma przy pomocy ultradźwięków oraz zostanie wszczepiona do oka soczewka wewnątrzgałkowa.

4. Ochrona oka wewnętrznego

Dla ochrony struktur wewnętrznych oka podczas operacji, do oka wstrzykuje się specjalną galaretowatą substancję noszącą nazwę preparatu wiskoelastycznego (ang. Ophthalmic Viscosurgical Device – OVD). Ma ono za zadanie ochronę śródbłonka rogówki oraz innych tkanek podczas zabiegu, poprzez minimalizację interakcji pomiędzy tkankami a instrumentami chirurgicznymi.

 

5. Otwarcie torebki w celu wprowadzenia soczewki

Posługując się cienkim skalpelem, chirurg wycina mały otwór w torebce, w której znajduje się naturalna soczewka.

6. Emulsyfikacja soczewki

Zmieniona przez zaćmę soczewka jest zmiękczana i rozdrabniana przy użyciu małego urządzenia emitującego ultradźwięki o wysokiej częstotliwości, określanego mianem końcówki rozdrabniającej. Soczewkę usuwa się z oka używając delikatnego podciśnienia (aspiracja).

7. Wprowadzenie IOL

Następnie, starannie umieszcza się soczewkę wewnątrzgałkową w naturalnej torebce soczewki, w miejscu gdzie do tej pory znajdowała się naturalna soczewka. Nacięcia oka, po ich uszczelnieniu, goją się samoistnie.

8. Ochrona oka po zabiegu

Chirurg zakłada na oko ochronny opatrunek, który zwykle utrzymywany jest do czasu kolejnej kontroli, czyli następnego dnia.

Rekonwalescencja po zabiegu usunięcia zaćmy jest względnie krótka – może trwać kilka dni, lecz także do miesiąca. Jest to kwestia bardzo indywidualna. Pacjent bezpośrednio po zabiegu może zauważyć znaczną poprawę wzroku. Jednakże, możliwe jest także doświadczenie zamazanego obrazu oraz odczuwanie pewnego dyskomfortu. Dostosowanie się oka do nowych warunków i poprawa jakości wzroku może zająć kilka dni. Soczewki dwuogniskowe i trójogniskowe zwykle wymagają dłuższego czasu przyzwyczajania (adaptacji do wieloognoskowości) i do chwili pełnej poprawy wzroku może upłynąć kilka tygodni lub miesięcy.

Aby zapewnić optymalną rekonwalescencję należy dokładnie przestrzegać zaleceń lekarskich dotyczących ochrony oka po zabiegu, a także zgłaszać się na ustalone wizyty kontrolne.

Pierwsze kroki po zabiegu

Oto instrukcje dotyczące okresu po zabiegu leczenia zaćmy:

• Osoba towarzysząca powinna odwieźć pacjenta do domu.
• Należy spróbować zdrzemnąć się, aby oczy mogły przez dłuższy czas być zamknięte i wypoczywać.
• Nie wolno trzeć oczu, jeśli pojawi się swędzenie.
• W razie wystąpienia niewygody lub lekkiego bólu, należy zwrócić się do lekarza z prośbą o przepisanie kropli do oczu, lub zastosować dostępny bez recepty lek przeciwbólowy.
• Podczas wizyty kontrolnej po zabiegu należy szczegółowo opisać lekarzowi wszelkie występujące objawy.

Bezpośrednio po zabiegu

Po zabiegu na oko założony zostanie opatrunek lub inny rodzaj ochronnej przesłony. Zwykle nosi się go do czasu kolejnej kontroli lub wg wskazań indywidualnych. Lekarz może także przepisać krople do oczu lub inne leki zapobiegające infekcji i kontrolujące ciśnienie wewnątrzgałkowe. Leki te należy stosować dokładnie według zaleceń lekarza. Bardzo ważne by stosując leki do oka przestrzegać higieny – oko w okresie pooperacyjnym jest szczególnie podatne na zakażenie. Krople musza być przechowywane zgodnie z zaleceniami producenta (np. w lodówce) oraz dotykane jedynie czystymi rękami. Bardzo ważne jest stosowanie właściwych zasad zakraplania oka (tekst w ramce).

Zasady stosowania kropli do oczu:   – Należy zawsze zapoznać się z ulotką i poznać wskazania i przeciwwskazania, różnego rodzaju ostrzeżenia i konieczne środki ostrożności związane z użyciem lek – Krople należy odpowiednio przechowywać (Zawsze należy chronić lek zarówno przed zamrożeniem, jak i nadmiernym ogrzaniem np. powyżej 25° C. Nieodpowiednie przechowywanie kropli może zmienić ich właściwości!) – Należy przestrzegać terminu ważności, w tym ważności od momentu otwarcia. Każde krople mają określoną trwałość od momentu otwarcia. Jest to czas, gwarantujący, że dany preparat działa właściwie i że jest sterylny. Warto po otworzeniu kropli do oczu zapisać na opakowaniu datę otwarcia. – Nigdy nie należy dotykać oka końcówką dozownika, ani nie dotykać końcówki palcami. – Odpowiednia technika zakraplania zapewnia bezpieczeństwo i skuteczność podawanych leków

Technika prawidłowego zakraplania oczu: 1)      Dokładnie umyj ręce 2)      Delikatnie odciągnij powiekę w dół tworząc rodzaj kieszonki (palec odciągający przyłóż poniżej dolnej krawędzi oka) 3)      Odchyl głowę do tyłu, unieś wzrok ku górze i w tym czasie drugą ręką ustaw butelkę lub tubkę w pozycji pionowej nad okiem. 4)      Wkropl 1 kroplę preparatu do “kieszonki” w powiece (uważając żeby nie dotknąć końcówką zakraplacza oka) 5)      Pamiętaj, że nie należy wpuszczać kropli w kącik w pobliżu nosa. Jeśli preparat znajdzie się w kanale łzowym spłynie on do nosa i gardła, a lek nie utrzyma się w wymaganym stężeniu na powierzchni oka co osłabia jego działanie! 6)      Po zakropleniu oka zamknij powieki na 1-2 minuty. Możesz delikatnie ucisnąć zamknięte powieki palcem wskazującym tuż przy nosowym kąciku nosowym. 7)      Pamiętaj, by po zakropleniu oka przez chwilę nie mrugać, gdyż mruganie powoduje odprowadzanie leku do kanału łzowego. Po zamknięciu powiek preparat samoistnie pokrywa powierzchnię oka. 8)      Po ok. 2 minutach możesz rozpocząć zakraplanie drugiego oka. Zapobiega to bezwiednemu mruganiu pierwszego oka w czasie podawania kropli do drugiego. 9)      Pamiętaj, żeby nie podawać 2 preparatów jeden po drugim, gdyż obniża to ich skuteczność –  powoduje wypłukanie obu z nich 10)  Jeżeli masz trudności poproś inną osobę o pomoc, ale koniecznie zapoznaj ją z powyższymi zasadami zakraplania oczu. 11)  Po zakończeniu zakraplania ponownie umyj ręce

Relaks służy szybkiej rekonwalescencji

W okresie pooperacyjnym zalecany jest odpoczynek i unikanie takich czynności, jak schylanie się, podnoszenie przedmiotów lub ćwiczenia fizyczne, a także oszczędzanie oczu przez kilka tygodni. Należy unikać tarcia oczu oraz wywierania na nie dodatkowego nacisku, tak jak np. przy kichaniu. W ciągu pierwszego tygodnia po zabiegu należy unikać pływania i gorących kąpieli, aby zmniejszyć ryzyko infekcji. Ponadto, należy chronić oczy przed podrażnieniem, np. przez brud, kurz i wiatr, a także nie myć w tym okresie włosów.

Praca przy komputerze lub oglądanie telewizji przez krótki okres czasu mogą być możliwe już w kilka godzin po zabiegu. Jednakże, przez kilka pierwszych dni po zabiegu nie należy przeciążać i przemęczać oczu nadmierną praca wzrokową, np. długotrwałym czytaniem.

Badania kontrolne

Zwykle lekarz będzie chciał skontrolować stan oka w 24 godziny po zabiegu. Kontrola obejmie badanie wzroku, badanie okulistyczne i ciśnienie wewnątrzgałkowe. Przekazane zostaną wskazówki dotyczące stosowania kropli do oczu. Bezpośrednio po zabiegu widzenie może być zamazane, lecz będzie ono ulegało stałej poprawie w ciągu pierwszych dni po leczeniu chirurgicznym.

Kolejne badania kontrolne odbywają się po 7-14 dniach od operacji oraz po 30 dniach od operacji. Ich celem jest kontrolowanie procesu rekonwalescencji aż do chwili pełnej stabilizacji widzenia i wygojenia się oka.

Regularne badania

Po zakończeniu cyklu badań kontrolnych, pacjent powinien się już jedynie zgłaszać na okresowe badania okulistyczne, podobnie jak było to w okresie przed zabiegiem.

Jeśli konieczne jest usunięcie zaćmy obu oczu, po wykonaniu zabiegu na jednym oku chirurg może odczekać kilka tygodni i przeprowadzi analogiczny zabieg na drugim oku, kiedy pierwsze odzyska sprawność. W przypadku jednak zabiegów anty-prezbiopijnych wskazane są jednoczasowe operacje obu oczu. Są one bardziej wymagające, jednak zapewniają wcześniejszą i lepszą rehabilitację wzrokową pacjenta.

Jeśli po wykonaniu zabiegu w dalszym ciągu konieczne jest stosowanie okularów, powinny one zostać przepisane nie wcześniej niż cztery do sześciu tygodni po zabiegu ze względu na gojenie oka i możliwość wystąpienia drobnych zmian w refrakcji oka.

W następujących przypadkach należy poinformować lekarza:

• wystąpienie silnego bólu oka
• ponowne pojawienie się zaczerwienienia oka
• niezwykły ból głowy lub nudności
• znaczne pogorszenie wzroku
• błyski światła lub znaczny wzrost ilości mętów w oku

Powikłania związane z operacją zaćmy

Potencjalne ryzyko i działania uboczne:

Chirurgiczny zabieg leczenia zaćmy jest dobrze udokumentowaną i opracowaną procedurą, uznawaną za bezpieczną i nie obciążającą dla organizmu. Większość pacjentów decyduje się na poddanie zabiegowi chirurgicznego leczenia zaćmy z następujących powodów:

• poprawa widzenia
• większa niezależność życiowa, szczególnie gdy jest on połączony z technologią anty-prezbiopijną, np. soczewką wieloogniskową

Jednakże, jak każdy zabieg chirurgiczny, także operacja usunięcia zaćmy nie jest wolna od ryzyka i działań ubocznych. Lekarz okulista przekaże informacje dotyczące ryzyka, a także podejmie decyzję, czy pacjent kwalifikuje się do chirurgicznego leczenia zaćmy.

Ogólne ryzyko i powikłania

Chirurgiczne leczenie zaćmy jest jednym z najczęściej wykonywanych zabiegów w medycynie i okulistyce. Rocznie na świecie wykonuje się ok. 30 mln operacji zaćmy, a w Polsce ponad 300.000. Chirurgia zaćmy jest w typowych przypadkach zabiegiem o bardzo wysokim profilu bezpieczeństwa. Powikłanie zdarzają się rzadko i dotyczą sytuacji, które zwykle można przewidzieć na podstawie czynników ryzyka i zminimalizować ich skutki.

Wiadomo, że doświadczenie chirurga ma decydujące znaczenie dla przebiegu operacji oraz uniknięcia powikłań. Doświadczenie chirurga operującego zaćmę „mierzy się” w tysiącach operacji. Samodzielny chirurg powinien legitymować się doświadczeniem ok. 5.000 operacji, a doświadczony powyżej 10.000 operacji. Wybór właściwego chirurga ma zasadnicze znaczenie dla wyniku operacji. Więcej na ten temat zostanie omówione w osobnym materiale.

Około 95% dorosłych pacjentów jest zadowolonych z wyników przeprowadzonego zabiegu usunięcia zaćmy.

Podobnie jak w przypadku innych zabiegów chirurgicznych, do potencjalnych działań ubocznych należą ból, infekcja oraz przekrwienie i obrzęk. Chociaż znieczulenie kroplowe jest skuteczne, indywidualne odczuwanie bólu jest różne i może się zdarzyć okresowe pobolewanie podczas operacji oraz po operacji. Największym zagrożeniem po operacji zaćmy jest zakażenie wnętrza gałki ocznej (endoftalmit). Temat ten zostanie jest szczegółowo omówiony tutaj.  Przekrwienie spojówki i jej obrzęk bardzo często są następstwem operacji zaćmy, jednak są one niegroźne i ustępują bez śladu po 7-10 dniach. Poważne powikłania związane z zabiegiem chirurgicznego leczenia zaćmy zdarzają się bardzo rzadko. Nawet w przypadku ich wystąpienia, większość można z powodzeniem leczyć farmakologicznie lub wykonując kolejny zabieg.

Aby ograniczyć ryzyko powikłań po zabiegu leczenia zaćmy, pacjent powinien przestrzegać zaleceń lekarza i niezwłocznie zgłaszać niespodziewane objawy. Przed zabiegiem odbędzie się spotkanie pacjenta z chirurgiem i anestezjologiem.

Zjawiska fotooptyczne po zabiegu

U niektórych pacjentów, bezpośrednio po zabiegu, mogą wystąpić zjawiska fotooptyczne, takie jak olśnienie lub pierścienie wokół źródeł światła. Pierścienie (halo) to koła pojawiające się wokół źródeł światła, np. reflektorów samochodowych jadących z przeciwka. Mogą być one nasilone przede wszystkim w warunkach skotopowych, czyli przy słabym oświetleniu, np. o zmroku. Olśnienie (glare) to zjawisko związane z ekspozycją na nadmierne natężenie światła  i zakłócające widzenie. Zjawiska te zwykle ulegają złagodzeniu w ciągu kilku tygodni do kilku miesięcy po zabiegu, ponieważ mózg dostosowuje się do soczewki wewnątrzgałkowej (zjawisko neuroadaptacji) i ogranicza ich występowanie. Większość pacjentów nie doświadcza niewygody związanej z występowaniem zjawisk fotooptycznych. W przypadku zauważenia zjawisk fotooptycznych należy skonsultować się z okulistą, nawet jeśli proces gojenia i rekonwalescencji już się zakończył.

Zmętnienie tylnej torebki soczewki

Zmętnienie tylnej torebki soczewki (ang.: posterior capsule opacification – PCO) jest jednym z najczęstszych powikłań związanych z zabiegiem chirurgicznego leczenia zaćmy. Jest wynikiem wzrostu i nieprawidłowego namnażania się komórek nabłonka soczewki na torebce soczewki po operacji zaćmy. Komórki te migrują do tylnej torebki, a gdy dotrą do osi optycznej, mogą powodować pogorszenie wzroku. Wiadomo, że rodzaj soczewki (zarówno materiał hydrofobowy oraz specjalny kształt – ostre krawędzie soczewki) mogą hamować występowanie tego powikłania. Z tego względu warto zwrócić uwagę na rodzaj wszczepianej soczewki – przy niektórych soczewkach prawdopodobieństwo wystąpienia  zmętnienia tylnej torebki soczewki jest kilkukrotnie mniejsza niż przy innych. Czasami zmętnienie tylnej torebki soczewki określane jest mianem “wtórnej zaćmy”, ze względu na związane z nim pogorszenie widzenia podobne do tego jakie ma miejsce w przypadku zaćmy. Nie jest to jednak zaćma. Raz usunięta zaćma nie nawraca. Na szczęście, zmętnienie tylnej torebki soczewki można skutecznie leczyć laserem YAG. Lekarz okulista może wykonać ten zabieg w swoim gabinecie. Zabieg jest bezbolesny i trwa jedynie kilka minut. U większości pacjentów widzenie poprawia się w ciągu jednego dnia.

Zobacz też materiał filmowy kliniki okulistyki OFTALMIKA opowiadający o zabiegu usunięcia zaćmy:

Polski Klub Presbiopia 21 dziękuje za udostępnione materiały merytoryczne Partnerowi Platformy firmie Carl Zeiss.

Polski Klub Presbiopia 21 dziękuje za udostępnione materiały merytoryczne Klinice Okulistyki OFTALMIKA

Jak rozpoznać potrzeby wzrokowe pacjenta?

Podstawą dobrania najlepszego sposobu korekcji prezbiopii jest rozpoznanie specyfiki potrzeb wzrokowych indywidualnego pacjenta. W każdym przypadku specjalista przeprowadza wywiad z pacjentem mający na celu ocenę potrzeb wzrokowych pacjenta, z uwagi na tryb życia, pracę itd. oraz – ocenę potencjalnej tolerancji pacjenta na niedogodności związane z wyborem danej formy korekcji. W praktyce zależy to od dokładności zebranego wywiadu, doświadczenia specjalisty w zakresie pozyskiwania specyficznych informacji oraz zdolności przekazywania szczegółowych informacji przez pacjenta. Dlatego zebrane w ten sposób informacje są zwykle bardzo subiektywne i podatne na różnego rodzaju błędy. Może to prowadzić to dobrania niewłaściwej strategii, a następnie niezadowolenia pacjenta. Dlatego możliwość wykorzystania urządzenia dokonującego oceny aktywności wzrokowych pacjenta może być bardzo przydatne.

Urządzenie Vivior Monitor

Vivior Monitor to system, który pozwala usprawnić dobór soczewek wewnątrzgałkowych lub rozwiązań chirurgii refrakcyjnej. Stanowi on wsparcie zarówno dla lekarza, jak i dla pacjenta, który może nabrać pewności, że terapia będzie dopasowana do jego stylu życia i sposobu, w jaki korzysta ze wzroku. System składa się z dwóch kluczowych elementów: zbierającego informacje urządzenia Vivior Monitor oraz chmury obliczeniowej, dzięki której lekarz otrzymuje odpowiednią interpretację danych zebranych przez urządzenie. Lekarz przygotowuje urządzenie, inicjując je. Pacjent otrzymuje tak przygotowane urządzenie Vivior Monitor wraz zestawem umożliwiającym zamocowanie go na okularach. Vivior Monitor rejestruje warunki, w jakich pacjent korzysta ze wzroku, np. oświetlenie, dystans do obserwowanych przedmiotów, porę dnia, itp. Gdy urządzenie zbierze odpowiednią ilość danych, pacjent ponownie spotyka się z lekarzem, który wprowadza dane do chmury obliczeniowej. Wyniki pomiarów dostępne są po kilku minutach, na ich podstawie lekarz może zaproponować pacjentowi terapię dopasowaną do jego potrzeb.

Czy korzystanie z Vivior Monitor jest skomplikowane?

Opis działania systemu może sprawiać wrażenie, że wymaga on niezwykle zaawansowanej obsługi, jednak w rzeczywistości większość procesów odbywa się automatycznie, a samo urządzenie jest niemal bezobsługowe.

Pacjent otrzymuje urządzenie Vivior Monitor wraz z zestawem akcesoriów oraz filmami, z których dowie się zarówno jak działa Vivior Monitor, jak również jak poprawnie zainstalować urządzenie na okularach i jak go używać. Obsługa z jego strony ogranicza się do noszenia urządzenia podczas codziennych czynności oraz ładowania jego baterii w czasie snu. Urządzenie Vivior Monitor samo dokonuje pomiarów, a specjalny system czujników pozwala mu rozpoznać, kiedy pacjent jest aktywny, a kiedy okulary z urządzeniem zostały zdjęte i odłożone np. do ładowania.

Również transfer zebranych danych oraz obliczenia w chmurze odbywają się automatycznie. Lekarz uruchamia specjalną aplikację, podłącza urządzenie do komputera i już po chwili może obserwować zinterpretowane wyniki pomiarów. Same wyniki prezentowane są w formie graficznej, za pomocą wykresów i intuicyjnych grafik, co ułatwia objaśnienie ich znaczenia pacjentowi. Wyeliminowanie czynnika ludzkiego z procesu zbierania i analizowania danych pozwala uniknąć wielu błędów i nadinterpretacji, które, niestety, często towarzyszą wywiadowi lekarza z pacjentem.

Jakie są ograniczenia tej metody?

Należy pamiętać, że metoda pomiaru za pomocą Vivior Monitor wymaga zachowania pewnych określonych warunków. Dla skuteczności tego rozwiązania kluczowe jest zachowanie wiarygodności, pozyskanie obiektywnych danych jest przecież kluczową zaletą tego rozwiązania.

Aby Vivior Monitor mógł dostarczyć wiarygodnych informacji o stylu życia i potrzebach pacjenta, urządzenie musi rejestrować dane przynajmniej przez 36 godzin, a to oznacza, że pacjent powinien nosić urządzenie przymocowane do okularów przez kilka dni. Ponieważ rozwiązania, na które zdecydują się lekarz i pacjent mają wyjść naprzeciw codziennym potrzebom pacjenta, ważne jest, aby pomiar był dokonywany podczas jego zwykłej aktywności. Pacjent powinien korzystać z urządzenia zarówno w tygodniu, jak i w weekend, gdy jego dzień ułożony jest według trochę innego rytmu niż zazwyczaj. Należy również unikać dokonywania pomiarów w okresach nietypowych, np. podczas urlopowych wyjazdów czy wakacji, ponieważ tak zebrane dane nie będą dobrze opisywać codziennych potrzeb pacjenta.

Dla wiarygodnego pomiaru, pacjent powinien zakładać urządzenie Vivior Monitor zaraz po przebudzeniu i zdejmować dopiero wieczorem, przed snem. Ten warunek będzie zapewne łatwiejszy do spełnienia przez te osoby, które noszą okulary na co dzień, gdyż zakładając okulary od razu uruchomią pomiar. Rzecz może być bardziej skomplikowana w wypadku pacjentów, którzy będą zmuszeni do skorzystania z dołączonych do zestawu okularów 0 dioptrii  (tzw. „zerówek”). Będą oni musieli pamiętać o tym, by założyć okulary i by była to pierwsza czynność jaką wykonają po przebudzeniu. Noszenie Vivior Monitor może również być troszeczkę bardziej skomplikowane w przypadku korzystania z kilku par okularów, jednak w pudełku z urządzeniem znajduje się kilka adapterów i każdy z nich można zainstalować na innej parze okularów, co znacząco ułatwia przekładanie urządzenia z jednej pary okularów na inną.

Samo urządzenie Vivior Monitor nie jest wodoodporne i nie powinno być używane podczas ulewnego deszczu. Przy złej pogodzie większość osób stara się pozostawać we wnętrzach i taka sytuacja jest niezwykle rzadka, ale może stanowić drobne ograniczenie w korzystaniu z Vivior Monitor.

Doświadczenia własne Prof. Andrzeja Grzybowskiego

Osobiście poddałem ocenie urządzenie Vivior Monitor. Inicjalizacja programu była prosta, choć wymagała posiadania komputera Microsoft (sam pracuję na Macu). Ponieważ nie noszę na co dzień okularów noszenie oprawek próbnych wraz z urządzeniem wymagało ode mnie pewnego samozaparcia, ale od drugiego dnia było już coraz prostsze. Urządzenie jest lekkie i wygodne. Pewną słabością jest fakt, że nie można sprawdzić, czy pracuje – włącza się domyślnie i pracuje bez żadnej dodatkowej sygnalizacji. To oczywiście sprawia, że robi wrażenie bardziej naturalne niż gdyby ciągle sygnalizowało swoją pracę. Niestety jeden dzień testu w moim przypadku się nie zapamiętał. Podsumowując, korzystanie z urządzenia nie wymagało specjalnych warunków i było dość proste. Na załączonej rycinie przedstawiłem wydruk z mojego testu, z którego wynika, że 45% czasu spędzałem na aktywności wzrokowej w zakresie tzw. odległości pośrednich, czyli np. korzystanie z komputera. Korekcja w tym przypadku będzie zupełnie inne niż dla kogoś kto np. spędza 45% swojej aktywności wzrokowej na patrzenie z bliska, np. czytanie.