Przeciwwskazania do noszenia soczewek kontaktowych

W trakcie wizyty kontaktologicznej specjalista ocenia stan zdrowia powierzchni oka oraz przeprowadza szczegółowy wywiad pozwalający na wybór najlepszej formy korekcji i trybu wymiany soczewki dopasowanych do naszego stylu życia. O ile większość ludzi może nosić soczewki kontaktowe,  istnieją pewne przeciwwskazania, które należy wziąć pod uwagę podczas doboru tej formy korekcji.

Zacznijmy od przeciwwskazań bezwzględnych. Soczewek kontaktowych nie należy dobierać bez konsultacji ze specjalistą (poprzez autodopasowanie). Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest zatem brak współpracy ze specjalistą oraz niestosowanie się do jego zaleceń.

Dla nikogo nie będzie zapewne zaskoczeniem, że aktywna infekcja okulistyczna będzie przeciwwskazaniem do noszenia soczewek kontaktowych, przynajmniej do momentu wyleczenia i przy braku regularnych nawrotów – będzie to zatem przeciwwskazanie tymczasowe bezwzględne. Z podobnych przyczyn nie powinniśmy nosić soczewek kontaktowych, gdy jesteśmy przeziębieni lub mamy objawy choroby zakaźnej lub gdy oczy są zaczerwienione. Gdy jesteśmy osłabieni, oczy są bardziej narażone na groźne infekcje grzybicze i bakteryjne.

Cukrzyca nie powinna uniemożliwiać noszenia miękkich soczewek kontaktowych, ale wymaga częstego monitorowania ze względu na możliwość osłabienia połączeń międzykomórkowych w nabłonku powierzchni oka, większe ryzyko infekcji i zmniejszoną wrażliwości rogówki. W badaniach klinicznych zgłaszano powikłania oczne u pacjentów z cukrzycą, którzy nosili soczewki kontaktowe, jednak w większości były one obserwowane u osób z zaawansowaną cukrzycową chorobą oczu, którzy to stosowali soczewki noszone w trybie przedłużonym (czyli noszone także w nocy). Dodatkowo, szorstkość opuszek palców spowodowana domowym monitorowaniem poziomu stężenia glukozy we krwi może prowadzić do uszkodzenia powierzchni soczewki miękkiej podczas jej czyszczenia, dlatego diabetycy powinni szczególne dokładnie oceniać stan soczewki kontaktowej przed jej założeniem [4].

Choroby takie jak niedoczynność lub nadczynność tarczycy, reumatoidalne zapalnie stawów, egzema atopowa, łuszczyca czy trądzik różowaty mogą ograniczać możliwość stosowania soczewek kontaktowych. Dolegliwości te nie stanową bezwzględnego przeciwwskazania do noszenie soczewek, ale mogą mieć wpływ na ich rodzaj lub harmonogram noszenia oraz częstość wizyt kontrolnych. To samo tyczy się osób w ciąży, u których zmiany zachodzące w strukturze śluzówek, zmniejszona tolerancja soczewek kontaktowych i wahania ostrości wzroku w okresie ciąży i laktacji wymagają bardzo dobrej komunikacji ze specjalistą i zwiększenia częstości wizyt kontrolnych. W okresie ciąży zalecane są soczewki kontaktowe w trybie jednodniowym. Na czas porodu należy z nich zrezygnować.

W przypadku alergików postępowanie zależy od rodzaju i nasilenia alergii. Jeśli reakcja alergiczna dotyczy płynów do pielęgnacji soczewek lub depozytów odkładających się na soczewkach w trakcie użytkowania, tu rozwiązaniem mogą być soczewki jednodniowe lub preparaty dedykowane bardziej wrażliwym oczom (np. płyny oksydacyjne). Specjalista powinien ocenić stan spojówek pacjenta, aby wykluczyć silne reakcje alergiczne. Istnieją badania naukowe sugerujące, że niektóre rodzaje soczewek mogą zmniejszać dolegliwości okulistyczne związane z katarem siennym [2]. Istotne jest, w miarę możliwości, unikanie kontaktu z substancjami uczulającymi, stosowanie leków łagodzących objawy, unikanie dotykania i tarcia oczu oraz częste mycie rąk. Warto pamiętać, że pojawienie się bólu i zaczerwienienia oczu lub nagłe obniżenie ostrości widzenia, wymagają zdjęcia soczewek i udania się do specjalisty – zasada ta dotyczy nie tylko alergików, choć ci mogą wymagać częstszych wizyt kontrolnych ze względu na większą podatność na objawy dyskomfortu i problemy z powiekami.

Kolejnym względnym przeciwwskazaniem do noszenia soczewek kontaktowych mogą być wszelkie schorzenia charakteryzujące się zmniejszoną odpornością (i to zarówno wrodzoną, jak i nabytą). Zbyt niska odporność może stwarzać warunki do różnorodnych zakażeń oportunistycznych, a soczewki kontaktowe mogą okazać się środowiskiem sprzyjającym rozwojowi bakterii lub grzybów. Nie ma przeciwwskazań do dopasowywania soczewek kontaktowych pacjentom będącym nosicielami ludzkiego wirusa niedoboru odporności (HIV – human immunodeficiency virus), pod warunkiem, że powierzchnia oka jest zdrowa. Natomiast, jeśli u pacjenta wystąpił zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS – acquired immunodeficiency syndrome), należy podejść do stosowania soczewek kontaktowych z najwyższą ostrożnością, gdyż chory obarczony jest wysokim ryzykiem zakażania oportunistycznego.

Istnieją także osoby, u których dopasowanie soczewek kontaktowych jest trudniejsze i wymaga specjalistycznego doświadczenia. U takich osób zwykle lepiej sprawdzają się soczewki sztywne, mające działanie terapeutyczne. Są to pacjenci cierpiący na zaawansowany zespół suchego oka, duży astygmatyzm, wielkobrodawkowate zapalenie spojówek, stożek rogówki, zwyrodnienie brzeżne przezroczyste rogówki, pacjenci po chirurgiach okulistycznych lub ze zbliznowaceniem powierzchni oka.
W niektórych przypadkach – takich jak dysfunkcja gruczołów Meiboma, niestabilny film łzowy lub nawracające erozje nabłonka to właśnie soczewki terapeutyczne mogą być częścią procesu leczenia. Istnieją także przypadki, w których soczewki stosowane są w celu ukrycia znaczących defektów kosmetycznych, takich jak anomalie tęczówki, zmętnienie rogówki, nieoperacyjny zez lub małoocze. W przypadku różnowzroczności, jednooczności, czy oczopląsu soczewki kontaktowe mogą okazać się jedyną praktyczną formą korekcji wzroku.

Kwestie stosowania leków należy zawsze skonsultować ze specjalistą.  
Te, które mogą zwiększać suchość oczu i tym samym negatywnie wpływać na komfort noszenia soczewek to m.in.: środki przeciwhistaminowe, leki obkurczające błonę śluzową nosa, diuretyki, leki zwiotczające, środki uspokajające, niektóre leki na nadciśnienie, leki stosowane w chorobie Parkinsona, antydepresanty, pigułki antykoncepcyjne i hormonalna terapia zastępcza (choć w przypadku tych ostatnich doniesienia literaturowe bywają sprzeczne) [2,3]. Pacjenci stosujący powyższe leki mogą wymagać dodatkowych interwencji w postaci środków do nawilżania oczu, sztucznych łez, czy modyfikacji diety, środowiska lub wdrożenia terapii. Ponieważ skuteczne noszenie soczewek kontaktowych każdego typu wymaga dobrze nawilżonej powierzchni oka, specjalista powinien wybrać taki materiał soczewki, który gwarantuje dobrą zwilżalność.

Także trudności z przestrzeganiem instrukcji pielęgnacji i noszenia soczewek kontaktowych lub historia niestosowania się do tychże instrukcji w wywiadzie są przeciwwskazaniem do noszenia soczewek kontaktowych. Związana z wiekiem lub stanem fizycznym i psychicznym niemożność lub niechęć zrozumienia i przestrzegania zaleceń dotyczących pielęgnacji i noszenia soczewek, oraz nieumiejętność zakładania, noszenia lub ściągania soczewek bez pomocy osób trzecich jest przeciwwskazaniem do noszenia soczewek kontaktowych.

Ograniczenia w poruszaniu się, takie jak w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów lub „cukrzycowego zespołu sztywnej ręki” (cheiroartropatia cukrzycowa) mogą utrudniać obsługę soczewek kontaktowych. Gdy tylko jest to możliwe, powinniśmy sami umieć zakładać, ściągać i pielęgnować swoje soczewki kontaktowe, w przeciwnym wypadku, gdy soczewki kontaktowe są najlepszą lub jedyną formą korekcji pomocny może być krewny lub opiekun. Wówczas można dopasować czas przedłużonego lub ciągłego noszenia soczewek.

Czynnikiem ryzyka zwiększonej nietolerancji soczewek mogą być styl życia oraz warunki pracy takie, jak przebywanie przez długi czas w klimatyzowanych, zapylonych lub zadymionych pomieszczeniach. Ekspozycja na powyższe może prowadzić do silnego wysuszenia i podrażnienia powierzchni oka oraz zmniejszać tolerancję soczewek kontaktowych. Ponadto, podczas wywiadu z pacjentem należy odnotować, czy pacjent jest palaczem, ponieważ stanowi to czynnik ryzyka nacieków i bakteryjnego zapalenia rogówki. Dobrze dobrana soczewka kontaktowa potrafi znacząco poprawić jakość życia, umożliwiając wyraźne widzenie. Jest wygodna, nie zaparuje, nie przeszkadza w uprawianiu sportu. Dzisiejsza kontaktologia pozwala na stosowanie soczewek praktycznie u każdego. Niezależnie od tego, jaką opcję wybierzemy, należy pamiętać, że dla wygodnego i zdrowego noszenia soczewek kontaktowych kluczowe jest ich odpowiednie dopasowanie, ocena ryzyka oraz regularna ocena stanu zdrowia oczu przez okulistę lub optometrystę.

Literatura

[1] Wollffsohn, J.S., & Emberlin, J. C. (2011), Role of contact lenses in relieving ocular allergy, Cont. Lens Anterior Eye, 34, 169-172.

[2] Wolffsohn, James S., et al. “BCLA CLEAR-Evidence-based contact lens practice.” Contact Lens and Anterior Eye 44.2 (2021): 368-397.

[3] Tomlinson, A., Pearce, E. I., Simmons, P. A., et al. (2001). The association of Meibomian gland dysfunction and other common ocular diseases with dry eye, a population-based study in Spain. Cornea, 30, 1-6.

[4] O’Donell, C. Efron, N., & Bpulton, A. J. M. (2001). A prospective study of contact lens wear in diabetes mellitus. Ophthalmic Physiol. Opt., 21, 127-138.

Autor: dr inż. Izabela Garaszczuk, dr optom.

Katedra Optyki i Fotoniki, Wydział Podstawowych Problemów Techniki,

Politechnika Wrocławska